Azərbaycan ilə Çin Xalq Respublikası arasında diplomatik münasibətlər 2 aprel 1992-ci ildə qurulub. O vaxtdan bəri iki ölkə arasında əməkdaşlıq bir sıra istiqamətlər üzrə – siyasi, iqtisadi, nəqliyyat, mədəniyyət və təhsil sahələrində inkişaf etməkdədir. Azərbaycanın Mərkəzi Asiya və Qafqaz regionunda artan geosiyasi rolu və Çinin “Bir kəmər, bir yol” təşəbbüsü bu münasibətləri daha da strateji müstəviyə daşıyır. Azərbaycan–Çin münasibətlərinin formalaşmasında və inkişafında ümummilli lider Heydər Əliyevin mühüm rolu olmuşdur. Bu bölməni həmin məqaləyə əlavə olaraq təqdim edirəm: Azərbaycan-Çin münasibətlərinin əsaslarının qoyulmasında ümummilli lider Heydər Əliyevin fəaliyyəti xüsusi yer tutur. Müstəqillikdən sonra Azərbaycanın beynəlxalq arenada öz mövqeyini möhkəmləndirməsi üçün balanslı xarici siyasət strategiyası həyata keçirən Heydər Əliyev, Çin Xalq Respublikası ilə münasibətlərin inkişafını da prioritet istiqamətlərdən biri kimi qiymətləndirirdi. 1992-ci ildə Azərbaycan Respublikası ilə Çin Xalq Respublikası arasında diplomatik münasibətlər qurulsa da, bu əlaqələrin sistemli şəkildə inkişaf etməsi və strateji müstəviyə keçməsi məhz Heydər Əliyevin hakimiyyətə qayıdışından sonra mümkün olmuşdur. Onun rəhbərliyi ilə Azərbaycanın xarici siyasətində çoxşaxəlilik prinsipi bərqərar oldu və Çin kimi böyük güclə əməkdaşlıq genişləndirildi. 1994-cü ildən etibarən Heydər Əliyev Çin ilə münasibətləri fəal şəkildə təşviq etmiş, yüksək səviyyəli nümayəndə heyətlərinin qarşılıqlı səfərləri təşkili ilə bu istiqamətdə praktik addımlar atılmışdır. 1996-cı ildə Azərbaycanın baş naziri Çinə səfər etmiş, 1997-ci ildə isə Çin nümayəndə heyəti Bakıya gəlmişdir. Bu səfərlər zamanı iqtisadi, texniki və humanitar sahələrdə əməkdaşlığa dair bir sıra sazişlər imzalanmışdır. Heydər Əliyevin rəhbərliyi ilə Azərbaycan Çin ilə əməkdaşlığını aşağıdakı prinsiplər üzərində qurmuşdur:
- Qarşılıqlı hörmət və suverenlik;
- Daxili işlərə qarışmama prinsipi;
- İqtisadi maraqların təmin olunması və sərmayələrin təşviqi;
- Bölgədə sülh və sabitliyin qorunmasına dəstək.
Bu prinsiplər, sonrakı dövrdə də Azərbaycan-Çin münasibətlərinin davamlı və etibarlı əsaslar üzərində inkişaf etməsinə zəmin yaratmışdır. Heydər Əliyevin müəyyən etdiyi strateji xətt bu gün Prezident İlham Əliyev tərəfindən uğurla davam etdirilir. Çinlə siyasi, iqtisadi, nəqliyyat və mədəniyyət sahələrində əlaqələr məhz bu təməl prinsiplər üzərində genişlənməkdədir. İstəsəniz bu bölməni məqaləyə tam inteqrasiya edib yenidən redaktə olunmuş məqalə şəklində təqdim edə bilərəm. Məqaləni təqdimata çevirmək istərdinizmi? Azərbaycan və Çin bir-birinin suverenliyi və ərazi bütövlüyünə qarşılıqlı hörmət prinsipi əsasında əməkdaşlıq edirlər. Çin, Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ məsələsində mövqeyini daim dəstəkləmiş və Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü tanımışdır. Azərbaycan isə “Vahid Çin” siyasətini dəstəkləyir. İki ölkə arasında yüksək səviyyəli qarşılıqlı səfərlər və beynəlxalq təşkilatlar çərçivəsində əməkdaşlıq bu münasibətlərin sabitliyini təmin edir. Çin Azərbaycanın əsas ticarət tərəfdaşlarından biridir. İki ölkə arasında ticarət dövriyyəsi son illərdə xeyli artmış, xüsusilə energetika, kənd təsərrüfatı məhsulları və nəqliyyat sahəsində əməkdaşlıq güclənmişdir. Azərbaycan Çinə neft ixrac edən ölkələr sırasındadır. Çinin “Bir kəmər, bir yol” təşəbbüsü çərçivəsində Azərbaycan nəqliyyat dəhlizləri – xüsusilə Transxəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Marşrutu (Orta Dəhliz) üzrə əsas körpü rolunu oynayır. Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu, Ələt Beynəlxalq Dəniz Ticarət Limanı və digər infrastruktur layihələri Çinin Avropa ilə ticarət əlaqələri üçün Azərbaycanı vacib tranzit nöqtəsinə çevirir. Çin şirkətləri Azərbaycanda neft-kimya, bərpa olunan enerji və digər sahələrə maraq göstərirlər. 2022-ci ildən etibarən Çin şirkətləri “yaşıl enerji” sahəsində birgə layihələrdə iştirak etməyə başlayıblar. SOCAR və Çinin CNPC şirkətləri arasında əməkdaşlıq neft sənayesində yeni imkanlar açır. Mədəniyyət sahəsində də əməkdaşlıq davam edir: Bakıda Konfutsi İnstitutu fəaliyyət göstərir, Çin dilinə və mədəniyyətinə maraq artır. Çin universitetlərində azərbaycanlı tələbələrin sayı çoxalır, eyni zamanda Çin hökuməti Azərbaycandan tələbələr üçün təqaüd proqramları təqdim edir. Mədəniyyət festivalları, sərgilər və tələbə mübadilələri xalqlar arasında qarşılıqlı anlaşmanı möhkəmləndirir. Bəzi hallarda ticarət balansının Çinin xeyrinə olması və yerli bazarda Çin məhsullarının üstünlüyü Azərbaycan üçün iqtisadi diversifikasiya çağırışı yaradır. Bununla belə, Azərbaycanın texnologiya, sənaye və kənd təsərrüfatı sahələrində Çinlə daha çox ortaq layihələr həyata keçirməsi bu balansı müsbət istiqamətdə dəyişə bilər. Azərbaycan-Çin münasibətləri son 30 ildə qarşılıqlı hörmət, strateji əməkdaşlıq və qarşılıqlı maraqlar əsasında davam edir. Geoiqtisadi layihələr, qarşılıqlı investisiyalar və mədəni inteqrasiya bu münasibətlərin uzunmüddətli olacağını göstərir. İki ölkənin əməkdaşlığı yalnız regional deyil, qlobal miqyasda da önəmli strateji tərəfdaşlıq modelidir.
İslam Bafadarov,
Yeni Azərbaycanın Partiyasını məsləhətçisi
