Azərbaycan Respublikası və İran İslam Respublikası arasında ikitərəfli münasibətlər uzun tarixi, dini, mədəni və coğrafi bağlara əsaslanır. Hər iki ölkə Qafqaz regionunun mühüm dövlətlərindən sayılır və eyni zamanda bir-biri ilə 765 kilometrlik birgə sərhədə malikdir. Bu amillər onların münasibətlərinin formalaşmasında və inkişafında əsas rol oynamışdır.
Azərbaycan 1991-ci ildə müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra İran onu tanıyan ilk ölkələrdən biri olmuşdur. 1992-ci ildə iki ölkə arasında diplomatik münasibətlər qurulmuş və Tehranda, habelə Bakıda səfirliklər açılmışdır. Bu diplomatik əlaqələr tərəflər arasında siyasi, iqtisadi, enerji, nəqliyyat və mədəni sahələrdə əməkdaşlıq üçün zəmin yaratmışdır.
İki ölkə arasında münasibətlər zaman-zaman dəyişkən xarakter daşımışdır. Bu dəyişikliklər həm daxili siyasi proseslər, həm də regional və beynəlxalq amillərlə bağlı olmuşdur. İran, Azərbaycanla iqtisadi əlaqələrin inkişafında maraqlıdır. Xüsusilə enerji sahəsində — qaz və neft ixracı, habelə nəqliyyat layihələri, o cümlədən Şimal-Cənub beynəlxalq nəqliyyat dəhlizi iki ölkənin əməkdaşlıq etdiyi əsas sahələrdəndir.
Bununla yanaşı, bəzi məsələlərdə fikir ayrılıqları da mövcuddur. İranın Ermənistanla yaxın münasibətləri və Azərbaycanın İsraillə olan əməkdaşlığı müəyyən gərginliklərə səbəb olmuşdur. Lakin buna baxmayaraq, tərəflər diplomatik kanallarla əlaqələri davam etdirmək və əməkdaşlıq imkanlarını qorumağa çalışırlar.
Mədəni sahədə isə iki ölkə arasında sıx əlaqələr mövcuddur. Hər iki tərəf ortaq İslam mədəniyyətinə və tarixi irsə malikdir. Tehranda və Təbrizdə yaşayan milyonlarla azərbaycanlının mövcudluğu, Azərbaycanla İran arasındakı mədəni körpüləri gücləndirir.
Son dövrlərdə rəsmi səfərlərin intensivləşməsi və müxtəlif səviyyələrdə keçirilən görüşlər münasibətlərin inkişaf etdirilməsinə xidmət edir. Həmçinin regional təhlükəsizlik, ticarət əlaqələrinin genişlənməsi və sərhədyanı əməkdaşlığın artırılması da gündəmdə olan məsələlər sırasındadır.
Nəticə etibarilə, Azərbaycan Respublikası və İran İslam Respublikası arasında münasibətlər çoxşaxəlidir və həm əməkdaşlıq, həm də rəqabət elementlərini əhatə edir. Hər iki ölkə üçün regional sabitlik və qarşılıqlı maraqların qorunması baxımından bu münasibətlərin davamlı inkişafı mühüm əhəmiyyət daşıyır.
Qurban İbişli,
Bakıxanov qəsəbəsi, 107 nömrəli tam orta məktəbin tarix müəllimi
