XX əsrin sonlarında Azərbaycan tarixində baş verən ən ağır faciələrdən biri Ermənistanın ölkəmizə qarşı həyata keçirdiyi işğalçılıq siyasəti nəticəsində yüz minlərlə insanın doğma torpaqlarından didərgin düşməsi olmuşdur. 1988-ci ildən başlayaraq Ermənistanın Azərbaycana qarşı ərazi iddiaları, təcavüzkar siyasəti və hərbi əməliyyatları nəticəsində bir milyondan çox azərbaycanlı qaçqın və məcburi köçkün vəziyyətinə düşmüş, uzun illər doğma yurd həsrəti ilə yaşamışdır.Bu faciənin başlanğıcı 1988-ci ildə Ermənistan SSR-də yaşayan azərbaycanlıların öz tarixi torpaqlarından zorla qovulması ilə qoyuldu.
Min illərlə həmin ərazilərdə yaşamış on minlərlə azərbaycanlı ailə ev-eşiyini, əmlakını itirərək Azərbaycana sığınmağa məcbur oldu. Ardınca Qarabağ və ətraf rayonlarda Ermənistan silahlı qüvvələrinin təcavüzü nəticəsində Azərbaycan torpaqlarının 20 faizi işğal olundu. Bu işğal nəticəsində Xankəndi, Şuşa, Laçın, Kəlbəcər, Ağdam, Füzuli, Cəbrayıl, Qubadlı, Zəngilan və digər bölgələrdə yaşayan yüz minlərlə dinc sakin öz evlərini tərk etməyə məcbur qaldı.Bu insanların çoxu illərlə çadırlarda, yararsız binalarda, məktəb və yataqxanalarda yaşadı. Onların sosial-iqtisadi vəziyyəti ağır idi, uşaqlar təhsildən, insanlar normal yaşayışdan məhrum olmuşdular.
Buna baxmayaraq, Azərbaycan dövləti bu məsələyə xüsusi diqqət göstərdi. Ümummilli lider Heydər Əliyevin hakimiyyətə qayıdışı ilə qaçqın və məcburi köçkünlərin problemlərinin həlli dövlət siyasətinin əsas istiqamətlərindən birinə çevrildi. Onların sosial müdafiəsi üçün xüsusi dövlət proqramları qəbul olundu, humanitar yardımlar təşkil edildi, beynəlxalq təşkilatlarla əməkdaşlıq gücləndirildi.2003-cü ildən sonra Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə bu istiqamətdə görülən işlər daha da genişləndirildi. Minlərlə ailə üçün yeni yaşayış qəsəbələri salındı, müasir infrastruktura malik kəndlər və şəhərciklər tikildi. Qaçqın və məcburi köçkünlər üçün məktəblər, xəstəxanalar, mədəniyyət evləri inşa olundu.
Bu, dövlətin öz vətəndaşına qayğısının bariz nümunəsi idi.Lakin bütün bu illər ərzində xalqımızın ən böyük arzusu doğma torpaqlara qayıtmaq idi. 2020-ci ildə Azərbaycan Ordusunun Müzəffər Ali Baş Komandan İlham Əliyevin rəhbərliyi altında apardığı Vətən müharibəsi nəticəsində Azərbaycanın ərazi bütövlüyü bərpa olundu. Qarabağ və Şərqi Zəngəzur torpaqlarının azad edilməsi ilə uzun illər həsrət çəkən məcburi köçkünlərin doğma yurdlarına qayıtması üçün tarixi şərait yarandı.Hazırda Azərbaycan dövləti azad edilmiş torpaqlarda “Böyük Qayıdış” proqramını həyata keçirir. Dağıdılmış şəhər və kəndlər yenidən qurulur, yollar, məktəblər, xəstəxanalar, hava limanları, sənaye müəssisələri inşa olunur. Artıq Füzuli, Zəngilan, Cəbrayıl, Laçın və Tərtər rayonlarına ilk köçkün qrupları qayıdıb, orada yeni həyat başlayıb.
Bu, təkcə fiziki qayıdış deyil, həm də mənəvi dirçəlişdir — illərlə basdırılmış xatirələrin, milli qürurun, insan ləyaqətinin bərpasıdır.30 il ərzində qaçqın və məcburi köçkün həyatı sürən bir milyondan çox azərbaycanlı xalqımızın dözümünü, birliyini və vətənə sədaqətini nümayiş etdirdi. Onların həyat hekayələri Azərbaycan xalqının mübarizə ruhunun, azadlıq iradəsinin parlaq təcəssümüdür.
Bu gün artıq həmin insanların çoxu öz doğma torpaqlarına qayıtmağa hazırlaşır və gələcəyə böyük ümidlə baxır.Nəticə etibarilə, bu faciə həm xalqımızın ağrılı keçmişinin, həm də qürurverici qələbəsinin simvoludur. Azərbaycan dövləti və xalqı bir daha sübut etdi ki, heç bir təcavüz, heç bir işğal ədalətin qarşısında dayana bilməz. Ədalət bərpa olundu, qaçqın və məcburi köçkünlər öz doğma yurdlarına dönürlər — bu, müstəqil Azərbaycanın ən böyük tarixi nailiyyətlərindən biridir.
Günel Nəsibova,
Yeni Azərbaycan Partiyası,məsləhətçi
