Azərbaycanın dövlətçilik tarixində mayın 28-i xüsusi yer tutur. Bu tarix yalnız Azərbaycanın deyil, bütövlükdə Şərq dünyasının müstəqillik və demokratiya simvoludur. 1918-ci ilin 28 mayında Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti elan edilərək, Şərqdə və müsəlman aləmində ilk demokratik, hüquqi və dünyəvi parlament respublikası quruldu. Bu hadisə xalqımızın çoxəsrlik dövlətçilik ənənələrinə sadiqliyinin, milli azadlıq və suverenlik uğrunda mübarizəsinin parlaq nəticəsi idi. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti (AXC) qısa ömrünə baxmayaraq, 23 ay ərzində böyük tarixi və siyasi əhəmiyyət kəsb edən uğurlar əldə etdi. İstiqlal Bəyannaməsinin qəbul olunması (1918-ci il 28 may) ilə xalqımızın milli mənlik şüuru dirçəldi, öz müqəddəratını təyin etməyə qadir olduğunu bütün dünyaya göstərdi. Bu bəyannamə Azərbaycan xalqının müstəqillik arzularının rəsmi sənədə çevrilməsi, dövlətçilik ideyalarının təməli oldu.
AXC-nin qısa fəaliyyəti dövründə milli parlament yaradıldı, hökumət formalaşdırıldı, dövlət atributları – bayraq, gerb və himn təsis olundu. 1918-ci il mayın 28-də yaradılmış ədliyyə nazirliyi hüquqi sistemin bünövrəsini qoydu. Noyabr ayında məhkəmə palatasının əsasnaməsi təsdiqləndi. 1918-ci ilin avqustunda Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti hökuməti tərəfindən qəbul edilən “Xalq maarifinin, məktəblərin milliləşdirilməsi haqqında” qərar milli təhsil sahəsində mühüm addım oldu. Bu qərar ilə ölkədə təhsilin ana dilində aparılması təşəbbüsü rəsmi şəkildə həyata keçirildi. Qərarın əsas məqsədi Azərbaycanın qədim və zəngin mədəniyyətini, milli kimliyini qorumaq, xalqın maariflənməsini və dövlətçilik ideyalarını gücləndirmək idi. Bununla yanaşı, təhsil sistemində islahatlar aparıldı, müəllimlərin peşəkarlığının artırılması məqsədilə xüsusi kurslar və seminarlar təşkil edildi. Ana dilində təhsil milli mədəniyyətin, tarix və ədəbiyyatın tədrisi üçün əsas vasitə oldu. 1919-cu ildə Bakı Dövlət Universiteti yaradıldı və Şərqdə ilk müstəqil universitet kimi öz əhəmiyyətini hələ də qoruyub saxlamaqdadır. Bu, milli kadrların yetişdirilməsi və ölkənin intellektual potensialının artırılması üçün əvəzsiz addım oldu. Bütün bu addımlar – milli parlamentin yaradılması, hüquq sisteminin qurulması, milli təhsilin inkişafı və dövlət atributlarının təsis olunması – Azərbaycanda müasir dövlətçiliyin və demokratik ənənələrin bünövrəsini təşkil etdi.
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti müsəlman Şərqində ilk dəfə olaraq xalq hakimiyyəti və insanların bərabərliyi prinsiplərinə əsaslandı. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Şərqdə qadınlara seçki hüququ verən ilk dövlət oldu. 1918-ci ildə qəbul edilmiş konstitusiyaya əsasən, qadınlar həm seçmək, həm də seçilmək hüququna malik idilər. Bu, o dövrdə həm Şərqdə, həm də dünyanın bir çox hissəsində qadınların siyasi hüquqlarının məhdud olduğu bir vaxtda olduqca irəliyə doğru addım sayılırdı. Beləliklə, Azərbaycan qadın azadlığı və bərabərliyi sahəsində mühüm tarixi nailiyyət əldə etdi və demokratik dəyərləri gücləndirdi. Bu dövlət irqi, dini, milli və sinfi ayrı-seçkiliyə qarşı durdu, ölkənin bütün vətəndaşlarına bərabər hüquqlar verdi. Milli ordu quruldu, Qafqaz İslam Ordusunun köməyi ilə Bakı işğaldan azad edildi. Bu amillər müstəqilliyin möhkəmlənməsinə və xalqın təhlükəsizliyinə böyük töhfə verdi.
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin (AXC) xarici siyasətinin ən önəmli məqsədi yeni yaradılmış müstəqil dövləti beynəlxalq aləmdə tanıtmaq və ölkənin suverenliyini təmin etmək idi. AXC hökuməti qısa müddət ərzində diplomatik əlaqələr qurmaq üçün fəal fəaliyyət göstərdi. Bu məqsədlə Paris Sülh Konfransında Azərbaycan nümayəndə heyəti iştirak etdi. Həmin konfrans 1919-cu ilin yanvarında başlandı və müttəfiq dövlətlər arasında müharibədən sonrakı sülh şəraitinin müəyyənləşdirilməsi məqsədini daşıyırdı.
Azərbaycan nümayəndələri öz məruzələri və danışıqları ilə AXC-nin müstəqilliyini və ərazi bütövlüyünü müdafiə etdilər. Nəticədə, 1919-cu ilin aprelində Paris Sülh Konfransında Azərbaycanın müstəqilliyi rəsmi olaraq müttəfiq dövlətlər tərəfindən tanındı. Bu, AXC-nin dünya səhnəsində mövcudluğunun və suveren dövlət kimi qəbul edilməsinin mühüm diplomatik qələbəsi idi.
Bundan başqa, AXC qonşu ölkələrlə də diplomatik əlaqələr qurdu. 1919-cu ildə Türkiyə və Azərbaycan arasında qardaşlıq və dostluq müqaviləsi imzalandı. Bu müqavilə siyasi, iqtisadi və hərbi sahələrdə əməkdaşlıq üçün əsas yaratdı. Qafqaz İslam Ordusunun Bakını işğaldan azad etməsində Türkiyənin dəstəyi diplomatik və hərbi əlaqələrin uğurlu nümunəsi oldu. Azərbaycanın Rusiya və Britaniya ilə də diplomatik münasibətləri mövcud idi. Böyük Britaniya, 1918-1920-ci illərdə bölgənin siyasi durumu ilə yaxından maraqlandı və AXC hökuməti ilə əlaqələr saxladı. 1920-ci ilin aprelində bolşevik işğalı ilə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti süqut etdi. Lakin bu, Azərbaycanın beynəlxalq hüquq subyekti kimi mövcudluğunu tamamilə ləğv etmədi. Paris Sülh Konfransında tanınma və diplomatik sənədlər AXC-nin hüquqi varlığını beynəlxalq səviyyədə qorudu. Nəticədə, sovet işğalına baxmayaraq, müstəqillik ideyası və dövlətçilik ənənələri unudulmadı. Beləliklə, AXC-nin diplomatik uğurları və beynəlxalq əlaqələri Azərbaycanın dövlətçilik ənənələrinin möhkəmlənməsində, milli azadlıq mübarizəsinin davamında əhəmiyyətli rol oynadı.
XX əsrin sonlarında Azərbaycan müstəqilliyini bərpa etdi, lakin yeni dövrün çağırışları da ağır idi. Ermənistanın torpaqlarımıza təcavüzü və daxili münaqişələr ölkəni sarsıtdı. Bu çətin dövrdə xalqın təkidi ilə hakimiyyətə gələn Ulu Öndər Heydər Əliyev dövlətçiliyin möhkəmləndirilməsi, ictimai-siyasi sabitliyin təmin olunması və milli maraqların müdafiəsi sahəsində qətiyyətli addımlar atdı. Onun rəhbərliyi altında Azərbaycan qısa müddətdə beynəlxalq aləmdə nüfuzlu, etibarlı dövlətə çevrildi. 1990-cı ildə Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisində üçrəngli Azərbaycan bayrağının dövlət bayrağı kimi qəbul olunması Ulu Öndərin milli ənənələrə bağlılığının və dövlətçiliyin bərpasına verdiyi önəmin bariz nümunəsidir. 1991-ci ilin oktyabrında qəbul edilən “Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyi haqqında” Konstitusiya Aktında AXC-nin varisi olduğumuz rəsmən təsbit olundu. Ulu Öndər Heydər Əliyev qeyd edirdi ki, Azərbaycanın Müsəlman Şərqində ilk demokratik cümhuriyyət kimi meydana çıxması xalqımızın XIX əsrin sonlarından başlayaraq milli azadlıq və müstəqillik ideyalarına dərin bağlılığının təzahürüdür. O dövrün görkəmli ziyalıları və mütəfəkkirləri milli ruhu canlandıraraq, xalq arasında müstəqillik arzularını gücləndirmiş və bunun nəticəsində 1918-ci ildə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti qurularaq yeni tarix səhifəsi açılmışdır. Bu qısa, lakin təsirli dövrdə cümhuriyyət hüquqi dövlət quruculuğunun əsaslarını qoyaraq, Azərbaycanın dövlətçilik ənənələrinin inkişafına önəmli töhfələr vermişdir.
Heydər Əliyev eyni zamanda vurğulamışdır ki, 28 May – Azərbaycan xalqının milli müstəqilliyini bəyan etdiyi və dövlətçilik yoluna qədəm qoyduğu ən əziz gündür. O, 1918-ci ildə yaranan Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin müasir Azərbaycan Respublikasının tarixi və hüquqi varisi olduğunu qətiyyətlə söyləmiş, xalqımızın uzun illər ərzində formalaşan müstəqillik ideallarının və milli oyanışının bu tarixi hadisə ilə nəticələndiyini diqqətə çatdırmışdır. Bu tarix həm də Azərbaycan xalqının dövlətçilik yolunda möhkəm iradəsini və gələcəyə inamını simvolizə edir. 2007-ci ilin mayında Bakının İstiqlaliyyət küçəsində ucaldılan İstiqlal Bəyannaməsi abidəsi Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin əzəmətini və müstəqillik ruhunu əks etdirir. Prezident İlham Əliyevin təşəbbüsü ilə reallaşan bu abidə, dövlətçilik tariximizin şərəfli anlarını gənclərə və gələcək nəsillərə çatdıran canlı bir simvoldur. Bu abidə təkcə bir daş deyil, həm də xalqımızın azadlıq və suverenlik uğrunda apardığı mübarizənin daimi xatırlatmasıdır.
2018-ci ildə ölkəmizdə “Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti İli” elan edildi. Bu qərar ölkəmizin tarixində qürurla yadda qalan dönəmin, 1918-ci ildə qurulan ilk parlamentli respublikanın önəmini bir daha vurğuladı. Cümhuriyyətin 100 illik yubileyi münasibətilə təsis olunan “Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin 100 illiyi (1918-2018)” yubiley medalı, dövlətçilik ənənələrinin qorunması və inkişafında xüsusi xidmətləri olanlara verilərək, milli yaddaşın dərinləşdirilməsinə töhfə verdi. Bu, dövlətçilik tariximizin gələcək nəsillərə ötürülməsi üçün atılan əhəmiyyətli addımdır. 2021-ci ildə qəbul edilən “Müstəqillik günü haqqında” qanunla 28 may Azərbaycanın rəsmi Müstəqillik Günü kimi qeyd edilməyə başlandı. Eyni zamanda, 18 oktyabr isə Azərbaycanın müstəqilliyinin bərpa olunduğu gün kimi dövlət bayramı statusu aldı. Bu addım Azərbaycanın dövlətçilik tarixində davamlılığın və milli suverenliyin rəmzi olaraq qəbul edilir. 1918-ci ildə yaranan Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti müasir Azərbaycanın dövlətçilik köklərinin bünövrəsini qoymuşdur və bu gün də onun hüquqi varisi kimi qəbul olunur.
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin qurulması ilə başlayan dövlətçilik yolumuz bu gün də qürurla davam edir. İstiqlal Bəyannaməsi abidəsi, “Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti İli”nin elan olunması və Müstəqillik Günü kimi rəsmi bayramlar milli yaddaşımızın möhkəmlənməsi, xalqımızın dövlətçilik ənənələrinə olan bağlılığının göstəricisidir. Bu tədbirlər gənc nəsillərin milli kimlik hissini gücləndirir, Azərbaycanın beynəlxalq mövqeyinin möhkəmlənməsinə xidmət edir. Azərbaycanın müstəqilliyi təkcə tarixi bir hadisə deyil, həm də xalqımızın qəlbində əbədi yaşayan, dönməz və sarsılmaz bir amal olaraq parlayır. Prezident İlham Əliyevin 28 May 2023-cü ildə Laçın şəhərinə qayıdan vətən övladları ilə görüşündə dediyi kimi, bu gün ikiqat bayramdır — həm 28 Mayın milli müstəqillik günü kimi qeyd olunması, həm də doğma yurdlarına qayıdan insanların sevincidir. Bu sözlər Azərbaycanın güclü, dirçəlmiş və hər çətinliyi dəf edə biləcək bir dövlət olduğunu təsdiqləyir və milli ruhumuzu, birliyimizi və gələcəyə olan ümidimizi daha da möhkəmləndirir. Yaşasın müstəqil və qüdrətli Azərbaycan!
28 May — Azərbaycan xalqının öz müstəqilliyini, azadlığını və demokratik hüquqlarını bərqərar etdiyi, Şərqin ilk demokratik dövlətini yaratdığı gün olaraq tariximizdə əbədi yaşayır. Bu gün müstəqilliyimizin qorunması, dövlətçilik ənənələrimizin yaşadılması və inkişaf etdirilməsi naminə məsuliyyətimizi bir daha xatırlatmalıdır. Ulu Öndər Heydər Əliyevin sözləri ilə desək: “Müstəqilliyi qorumaq, saxlamaq o müstəqilliyi əldə etməkdən qat-qat çətin bir vəzifədir”. Azərbaycan xalqı isə bu vəzifəni şərəflə yerinə yetirməyə davam edir.
Xanım Əliyeva,
Xəzər rayonu,334 nömrəli tam orta məktəbin müəllimi,
