Azərbaycan tarixi şanlı qəhrəmanlıq səhifələri ilə zəngindir, lakin Vətən müharibəsi, xüsusilə də İkinci Qarabağ müharibəsi bu səhifələrin ən parlaq və möhtəşəm olanlarından biridir. 2020-ci ildə başlayan və 44 gün davam edən müharibə Azərbaycan xalqının birlik, qətiyyət və əzmkarlıq simvoluna çevrildi. Torpaqlarımızın işğaldan azad edilməsi üçün canlarını fəda edən şəhidlər və bu yolda qanını tökən qazilər xalqımızın qürur mənbəyinə çevrildi. Onların göstərdiyi fədakarlıq və şücaət, vətən uğrunda verdikləri mübarizə hər bir azərbaycanlının yaddaşında əbədi iz buraxmışdır.
Vətən müharibəsi Azərbaycanın yalnız hərbi və strateji uğuru deyil, həm də tarixdə bir dönüş nöqtəsi kimi qəbul edilir. İllərlə erməni işğalı altında olan Qarabağ torpaqları, işğalçı qüvvələrdən azad edildi və Azərbaycanın ərazi bütövlüyü bərpa olundu. Bu müharibə xalqımız üçün sadəcə bir döyüş deyildi; bu, ədalətin, haqlı olanın qələbəsi idi. Azərbaycan xalqı üçün Qarabağın işğaldan azad edilməsi minlərlə insanın itirdiyi ümidlərin, gözləntilərin və duaların gerçəkləşməsi idi. Nəsillərlə yaşadılan qələbə arzusu reallığa çevrildi və bu, Azərbaycanın şanlı tarixində qızıl hərflərlə yazıldı.
Bu müharibə eyni zamanda Azərbaycan xalqının milli birliyini, gücünü və azadlıq sevgisini dünyaya nümayiş etdirdi. Hər bir fərd, hər bir ailə bu qələbədə öz payını hiss etdi. Çünki bu mübarizə təkcə əsgərlərin deyil, bütöv bir xalqın mübarizəsi idi. Gənc yaşında cəbhəyə gedən əsgərlər, vətən uğrunda şəhid olan qəhrəmanlar və qazi adını qazanmış igidlər, Azərbaycan tarixində ən şərəfli yeri tutaraq, gələcək nəsillər üçün bir örnək oldular.
Son otuz il ərzində Azərbaycanın taleyində dərin izlər buraxan hadisələrdən biri, məhz bir milyondan çox insanın qaçqın və məcburi köçkün həyatı sürməyə məcbur qalması olmuşdur. Bu acı tarix Ermənistanla Azərbaycan arasında illərlə davam edən münaqişələrin və iki Qarabağ müharibəsinin nəticəsi idi. Minlərlə ailənin yurdundan, doğma torpaqlarından didərgin düşməsi, onların həyatlarında ağır izlər buraxaraq, bu insanları vətəndən uzaqda yaşamağa məcbur etmişdir. Uzun illər boyu köçkün həyatının acılarını yaşamış bu insanlar, Qarabağın işğaldan azad olunacağı günün ümidiylə yaşamış, doğma yurdlarına qayıtmaq arzusu ilə nəfəs almışlar. Bu ümidlər İkinci Qarabağ müharibəsindən sonra gerçəkləşdi.
Vətən müharibəsinin ən ağrılı, lakin qürur dolu cəhəti şəhidlərimizin verdiyi qurbanlardır. Onlar torpaq uğrunda, Qarabağın azadlığı uğrunda öz canlarını fəda edərək Azərbaycan xalqının azadlıq sevgisini, vətənə olan bağlılığını bir daha sübut etdilər. Şəhidlərimiz Azərbaycanın bağımsızlığı, torpaq bütövlüyü və suverenliyi uğrunda öz həyatlarını qurban verdilər. Onların hər biri milli qəhrəmanımızdır və onların adları Azərbaycan xalqının qəlbində əbədi yaşayacaqdır.
Şəhid ailələri, öz doğmalarını bu vətən uğrunda itirən analar, atalar, övladlar Azərbaycanın ən dəyərli varisləridir. Bu ailələr şəhidlərimizin ruhunu daşıyır və onların qurbanı hər zaman yüksək qiymətləndirilir. Şəhidlərimizi anmaq, onların göstərdiyi şücaəti qiymətləndirmək hər bir Azərbaycan vətəndaşının mənəvi borcudur. Onlar olmasaydı, bu qələbə əldə olunmazdı. Şəhidlərimizin fədakarlığı bizə torpaqlarımızın yenidən qaytarılmasını, vətənimizin birliyini təmin etdi.
Qazilərimiz, şəhidlərimizin yanındakı qəhrəmanlardır. Onlar bu müharibənin canlı şahidləri, döyüş meydanında göstərdikləri igidliklə Azərbaycan tarixini yenidən yazan şəxslərdir. Vətən müharibəsində yaralanmış, lakin yenə də ruhdan düşməyən, cəsarətlə Azərbaycanı müdafiə etmiş qazilərimiz bu qələbənin canlı simvollarıdır. Onların hər biri, vətənə olan bağlılıqları və göstərdikləri şücaət ilə Azərbaycan xalqına nümunədir.
Qazilər yalnız savaş meydanında deyil, müharibədən sonrakı həyatlarında da cəmiyyətimizə böyük ruh yüksəkliyi gətirir. Onların göstərdiyi əzm və iradə, həyatın hər anında mübarizəyə hazır olmaq dərsini verərək, Azərbaycan gəncliyi üçün böyük ilham mənbəyi yaradır. Qazilərimizin bərpası və onlara göstərilən diqqət də Azərbaycan dövlətinin prioritetlərindən biridir. Hökumətimiz qazilərimizin sağlamlığına, onların sosial rifahına xüsusi qayğı ilə yanaşır. Bu igidlərin hər biri vətən üçün həyatlarını riskə ataraq, Azərbaycan xalqının birliyinə və bütövlüyünə töhfə verən qəhrəmanlardır.
Qarabağ münaqişəsinin ən ağır nəticələrindən biri də, bir milyondan çox azərbaycanlının öz doğma evlərini, torpaqlarını tərk etməyə məcbur qalması idi. Onlar üçün bu məcburi köçkünlük həyatı, sadəcə fiziki məkanın dəyişməsi deyil, həm də sosial və psixoloji travma demək idi. Doğulduqları, böyüdükləri, ata-baba yurdları olan yerləri tərk edərək, uzaq yerlərdə kök salmaq onlar üçün olduqca çətin idi. Bu insanlar illərlə çadırlarda, yararsız binalarda yaşamağa, soyuq, rütubətli yerlərdə qış keçirməyə məcbur oldular. Hər qış onların həyatında yeni bir iz buraxdı, hər yayı isə yeni ümidlər gətirdi – bəlkə bu il geri qayıtmaq mümkün olar…
Bu məcburi köçkünlük həyatı sadəcə fiziki itkilərlə məhdudlaşmadı. Öz evindən, torpağından uzaqda yaşamaq, məhrumiyyət içində böyümək, təhsil, iş və sosial xidmətlərdən yararlana bilməmək bu insanları həyatın bir çox sahələrində çətinliklərlə üz-üzə qoydu. Onlar həm özlərinin, həm də övladlarının gələcəyinə dair böyük narahatlıqlar keçirirdilər. Bu vəziyyət Azərbaycan dövlətini də qaçqınların və məcburi köçkünlərin problemlərini həll etmək üçün davamlı addımlar atmağa sövq etdi.
Azərbaycan dövləti öz qaçqın və məcburi köçkünlərinə yardım etmək üçün illər ərzində çoxsaylı tədbirlər həyata keçirmişdir. İlk illərdə çətin olsa da, zaman keçdikcə dövlətin iqtisadi qüdrəti artdı və bu, qaçqınların həyat şəraitinin yaxşılaşdırılmasına yönəldildi. Yeni qəsəbələr inşa edildi, insanlar çadır şəhərciklərindən çıxarıldı, onlara daha uyğun və rahat yaşayış şəraiti təmin olundu. Hər yeni inşa olunan ev, hər yeni məktəb, xəstəxana qaçqınların ümidini bir az da artırırdı.
Bu köçkünlər üçün dövlətin yardımı təkcə maddi dəstəklə məhdudlaşmırdı. Onların sosial adaptasiyası, təhsil və səhiyyə imkanlarının genişləndirilməsi, iş yerlərinin yaradılması kimi məsələlər də diqqət mərkəzində idi. Lakin bütün bu tədbirlərə baxmayaraq, məcburi köçkünlərin əsas arzusu, illərlə içlərində yaşatdıqları, ən dərin hislərlə bağladıqları bir istək – öz doğma torpaqlarına geri qayıtmaq idi.
İkinci Qarabağ müharibəsi, 2020-ci ilin payızında baş verən hadisə, Azərbaycanın tarixi üçün yeni bir səhifə açdı. Bu müharibə sadəcə işğal altındakı torpaqların azad olunması deyil, həm də insanların 30 il davam edən məhrumiyyətlərinin, gözləntilərinin, dualarının cavabı idi. Qarabağın azad edilməsi Azərbaycan xalqına öz doğma yurdlarına geri qayıtmaq ümidi verdi.
Bu müharibə zamanı Azərbaycan ordusunun qətiyyətli mübarizəsi ilə işğal altında olan torpaqlar geri alındı və Şuşanın azad edilməsi bu mübarizənin kulminasiya nöqtəsi oldu. Qarabağın azad olunması ilə bir milyondan çox qaçqın və məcburi köçkün artıq öz yurdlarına geri qayıtmağı planlaşdıra bilirdi. Bu insanlar üçün geri qayıtmaq sadəcə fiziki olaraq evlərinə dönmək deyil, həm də keçmişin ağrılarını, itkilərini arxada buraxmaq idi. Artıq yeni bir səhifə açılmışdı və bu səhifə illərlə gözlədikləri qayıdışın reallığa çevrildiyi məqam idi.
Qarabağın azad olunmasından sonra Azərbaycan hökuməti böyük bərpa işlərinə başladı. İllərlə dağıdılmış, viran qoyulmuş torpaqlarda yenidən həyat başlanırdı. Ərazilərdə yol infrastrukturundan tutmuş, su və elektrik təminatına qədər hər şey yenidən qurulurdu. Evlər, məktəblər, xəstəxanalar bərpa edilirdi. Bu bərpa işləri yalnız texniki yeniliklər deyil, həm də məcburi köçkünlərin yenidən həyata bağlanmaları üçün bir ümid idi. Artıq “Böyük Qayıdış” adlanan bu prosesin reallaşması üçün şərait yaradılırdı.
Azərbaycan xalqı üçün bu qayıdış, sadəcə fiziki məkanın yenidən məskunlaşdırılması deyil, həm də tarixi ədalətin bərpası demək idi. İnsanlar Qarabağa qayıdaraq, itirilmiş torpaqlarını yenidən canlandıracaq, oralarda yenidən həyat quracaqlar. Bu qayıdışla onlar öz köklərinə, keçmişlərinə geri dönəcək, gələcək nəsillər üçün sülh və firavanlıq dolu bir gələcək təmin edəcəklər.
Azərbaycanın qaçqın və məcburi köçkünlərinin 30 il ərzində yaşadıqları çətinliklər onların həyatlarının ən ağır sınaqlarından biri oldu. Lakin İkinci Qarabağ müharibəsi bu uzun və ağrılı dövrün sonunda bir işıq yandırdı, insanlara ümid verdi. Azərbaycan xalqı və dövləti bu qayıdışla təkcə itirilmiş torpaqlarını deyil, həm də itirilmiş gələcəklərini bərpa edir. Qarabağın azad olunması və insanların geri qayıtması Azərbaycanın yeni dövrünün başlanğıcıdır – bu, həm qələbə, həm də yenidənqurma dövrüdür.
Vətən müharibəsi Azərbaycan xalqının əzmkarlığının və milli birliyinin qələbəsi idi. Bu müharibə təkcə hərbi cəhətdən deyil, həm də mənəvi baxımdan Azərbaycan xalqını daha da birləşdirdi. Müharibə dövründə ölkə daxilində yaranan birlik, xalqın hər bir fərdinin eyni məqsəd uğrunda bir araya gəlməsi Azərbaycanın nə qədər güclü və dözümlü olduğunu göstərdi. Hər bir vətəndaş bu qələbəyə öz töhfəsini verdi – arxa cəbhədə çalışan insanlar, əsgərlərə dəstək olan ailələr, ordunun zəfər marşını gözləyən nəsillər – hamısı bu böyük zəfərin bir hissəsi idi.
44 günlük müharibənin hər günü Azərbaycan xalqı üçün qürur, şərəf və tarixə çevrildi. Hər bir şəhidin qanı ilə suvarılan bu torpaqlar indi azaddır və həmin torpaqlarda Azərbaycan bayrağı dalğalanır. Bu qələbə həm də gələcək nəsillər üçün unudulmaz bir dərsdir – vətən sevgisi və birlik heç vaxt məğlubedilməzdir. Azərbaycan xalqının bu birlik və qətiyyəti, şəhidlərimizin və qazilərimizin fədakarlığı sayəsində biz Qarabağı azad etdik.
Vətən müharibəsi Azərbaycan xalqının tarixində əbədi olaraq qalan bir qələbədir. Bu müharibə şəhidlərimizin qanı və qazilərimizin fədakarlığı ilə yazıldı və Azərbaycan xalqının qürur simvoluna çevrildi. Qarabağ artıq azaddır, lakin bu azadlıq uğrunda verilən qurbanlar heç vaxt unudulmayacaq. Şəhidlərimiz və qazilərimiz bizim ən böyük qürur mənbəyimizdir və onların göstərdiyi qəhrəmanlıq nəsillər boyu yaddaşlarda yaşayacaqdır. Vətən müharibəsi bizə bir daha göstərdi ki, xalqımızın birliyi, sevgisi və azadlıq arzusu hər şeydən güclüdür.
Bəşirova Dilbər,
Bakı Slavyan Universiteti İbtidai təhsil kafedrası F.ü.f.d.
