1917-ci ildə Rusiya imperiyasının süqutundan sonra Qafqazda siyasi boşluq yarandı. Bu şəraitdə Azərbaycan xalqı öz tarixi iradəsini ortaya qoyaraq 28 may 1918-ci ildə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətini (AXC) elan etdi. AXC müsəlman Şərqində ilk parlamentli respublika olmaqla, həm demokratik quruluşu, həm də qəbul etdiyi qərarlarla regionda mühüm nümunəyə çevrildi.
Lakin AXC-nin mövcudluğu cəmi iki ilə yaxın davam etdi. 1920-ci ilin aprelində XI Qırmızı Ordu Bakıya daxil olaraq Azərbaycanı işğal etdi. Bununla da xalqın qurduğu müstəqil dövlət zor gücünə süquta uğradıldı. Sovet işğalı Azərbaycanın milli iradəsini sındırmaqla yanaşı, onun tarixi torpaqlarını parçalamaq siyasətinə də start verdi.
İnqilabdan sonra bolşeviklər xalqlara şirin vədlər verirdilər: “zavodlar fəhlələrə, torpaq kəndlilərə, xalqlara azadlıq”. Lakin bu vədlər həyata keçmədi. Əksinə, Azərbaycan xalqı müstəqil dövlətini qurmasına baxmayaraq, sovet Rusiyasının hərbi müdaxiləsi ilə öz suverenliyindən məhrum edildi. Qısa müddət sonra isə ərazi bütövlüyünə qarşı ciddi addımlar atıldı.
1920-ci ilin noyabrında sovet Rusiyası Zəngəzur mahalını Azərbaycandan ayıraraq Ermənistana verdi. Bu qərar siyasi və strateji baxımdan mühüm nəticələr doğurdu:
- Azərbaycan ərazisi iki hissəyə bölündü – əsas torpaq və Naxçıvan.
- Qərbi Zəngəzur Azərbaycanın tarixi torpaqlarından qoparıldı.
- Azərbaycanla Türkiyə arasında birbaşa quru bağlantısı kəsildi.
Beləliklə, Azərbaycanın geostrateji mövqeyi zəiflədildi və regionun gələcək taleyini dəyişdirən ciddi siyasi proseslər baş verdi. Bu addım təkcə inzibati qərar deyildi, həm də gələcəkdə Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsinin əsasını qoydu.
Zəngəzurun Ermənistana verilməsi Azərbaycan xalqının yaddaşında dərin iz buraxdı. Bu torpaqlar yalnız coğrafi baxımdan deyil, həm də mədəni, tarixi və strateji baxımdan böyük əhəmiyyətə malik idi. Əsrlər boyu Azərbaycan xalqının yaşadığı, inkişaf etdiyi bu ərazilərin süni şəkildə qoparılması ədalətsizliyin simvoluna çevrildi.
Müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra Azərbaycan dövləti bu tarixi həqiqətləri beynəlxalq ictimaiyyətə çatdırmaq istiqamətində ardıcıl siyasət yürüdüb. Prezident İlham Əliyev dəfələrlə qeyd edib ki, Qərbi Zəngəzur Azərbaycanın ayrılmaz tarixi torpağıdır. Bu, təkcə tarixi faktlara deyil, həm də beynəlxalq hüququn prinsiplərinə əsaslanır.
Son illərdə Azərbaycanın əldə etdiyi siyasi, diplomatik və hərbi uğurlar bu tarixi ədalətsizliyə qarşı mübarizənin yeni mərhələyə qədəm qoyduğunu göstərir. Xüsusilə 44 günlük Vətən müharibəsindən sonra bölgədə yaranmış yeni reallıqlar Azərbaycanın tarixi həqiqətlərə əsaslanan mövqeyini daha da gücləndirib.
Azərbaycanın XX əsrin əvvəllərində yaşadığı faciələr təkcə o dövrün siyasi gedişatının nəticəsi deyildi, həm də gələcək onilliklərdə regionun taleyini müəyyənləşdirən hadisələr idi. Zəngəzurun Ermənistana verilməsi ilə Azərbaycan süni şəkildə parçalandı, onun strateji əhəmiyyəti zəiflədildi.
Bu gün Azərbaycan dövləti həmin tarixi ədalətsizlikləri beynəlxalq müstəvidə gündəmə gətirir və güclü siyasi iradəsi ilə milli maraqlarını qoruyur. Prezident İlham Əliyevin vurğuladığı kimi, Azərbaycan xalqı öz tarixi torpaqlarını heç vaxt unutmayacaq və həqiqətin bərqərar olması istiqamətində ardıcıl mübarizə aparacaq.
Yeni Azərbaycan Partiyasının əməkdaşı
İslam Bafadarov
