Azərbaycanın dilbər guşələrindən biri olan Laçın rayonunun şəhəri günü hər il 26 avqust tarixində qeyd olunur. Bu gün, Laçın şəhəri, Zabux və Sus kəndlərinin 2022-ci ildə Azərbaycanın nəzarətinə keçməsi ilə əlaqədardır və Prezident İlham Əliyevin 2023-cü il iyulun 31-də imzaladığı Sərəncamla rəsmi olaraq təsis edilmişdir. Laçın günü, ölkəmizin suverenliyinin bərpası, işğaldan azad edilmiş ərazilərin inkişafı və xalqımızın vətən həsrətinin son qoyulması simvolu kimi qeyd edilir. Bu məqalədə Laçın rayonunun tarixi, işğal dövrü, azad edilməsi və indiki inkişafı haqqında danışacağıq.
Laçın Rayonunun Tarixi və Strateji Əhəmiyyəti
Laçın rayonu 1930-cu il avqustun 8-də təşkil edilmişdir. Rayonun mərkəzi Laçın şəhəridir və 1 şəhər, 1 qəsəbə, 125 kənddən ibarətdir. Ümumi sahəsi 1835 kvadrat kilometr olan rayon, təbii gözəllikləri ilə məşhurdur: 72 min hektar yaylaq sahəsi və 34 min hektar zəngin meşə massivi ilə zəngindir. Rayon Ermənistanla sərhəddə yerləşdiyi üçün strateji əhəmiyyətə malikdir və Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinə bitişik olması səbəbindən 1990-cı illərdə ciddi təhdidlərlə üzləşmişdir.
1991-ci ildə Azərbaycan müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra ölkə daxilində siyasi xaos və anarxiya hökm sürürdü. Erməni separatizmi bu fürsətdən istifadə edərək, ərazilərimizi işğal etməyə başladı. Laçın rayonunun 1992-ci il mayın 17-də işğal olunması, Ermənistan və Qarabağdakı separatçılar arasında birbaşa əlaqə yaratdı və sonrakı işğalların yolunu açdı. İşğal zamanı 300-dən artıq hərbi və mülki şəxs həlak olmuş və itkin düşmüşdür. Erməni qüvvələri 217 mədəniyyət, 101 təhsil, 142 səhiyyə müəssisəsini, həmçinin ticarət, rabitə və istehsal obyektlərini talan və məhv etmişdir. Bundan əlavə, 54 dünya və 200-dən çox yerli əhəmiyyətli tarixi abidə vandalizmə məruz qalmışdır.
Erməni vandalizmi təkcə torpaq işğalı ilə məhdudlaşmamış, Cenevrə Konvensiyasını pozaraq coğrafi adları dəyişdirmiş, təbii ehtiyatları talan etmiş və qeyri-region ölkələrindən erməni əsilli qaçqınları köçürərək məskunlaşma siyasəti aparmışdır.
Azad Edilmə Prosesi və Qələbə
30 ildən artıq davam edən işğal dövrü 2020-ci ilin 44 günlük Vətən müharibəsi ilə başa çatdı. Azərbaycan Silahlı Qüvvələri, Ali Baş Komandan İlham Əliyevin rəhbərliyi altında erməni qüvvələrini darmadağın etdi. 2020-ci il dekabrın 1-də Laçın rayonunun Azərbaycana təhvil verilməsi baş tutdu. Lakin tam azadlıq 2022-ci il avqustun 26-da Laçın şəhəri, Zabux və Sus kəndlərinin nəzarətə götürülməsi ilə əldə edildi. Bu tarixi hadisə, noyabrın 9-da Güləbird, Səfiyan və Türklər kəndlərinin azad edilməsindən sonra baş verdi və Azərbaycanın suverenliyini tam bərpa etdi.
Döyüş əməliyyatlarında iştirak edən 8418 hərbi qulluqçu “Laçının azad olunmasına görə” medalı ilə təltif olunmuşdur. Bu qələbə, ölkəmizin hərbi gücünü və qətiyyətini nümayiş etdirdi.
İnkişaf və Yenidənqurma İşləri
Azadlıqdan sonra Laçın rayonunda genişmiqyaslı inkişaf işləri aparılır. Rayon Azərbaycanın digər bölgələri kimi çiçəklənmə dövrünü yaşayır. Bir neçə elektrik stansiyası işə salınmış, müasir yol infrastrukturu, tunel və körpülər inşa edilir. 2021-ci ildə təməli qoyulan Laçın Beynəlxalq Hava Limanı 2025-ci ildə istifadəyə verilməsi planlaşdırılır. Bu hava limanı, postsovet məkanında ən yüksək dağlıq ərazidə yerləşən hava limanlarından biri olaraq, regionun turizm potensialını artıracaq.
Laçında 700-dən artıq bina inşa edilmişdir. Zabux kəndində 176 şagird yerlik tam orta məktəbin təmiri aparılır. Hotel və mehmanxana kompleksləri tikilir. Sənaye zonasında mebel fabriki yaradılır ki, onun illik istehsal gücü 3 min kubmetrdir və 100 nəfərə iş yerləri təmin edəcək. Aqro və Sənaye Parkında 46 müəssisə fəaliyyət göstərəcək.
Əhalinin istirahəti üçün Həkəri çayında astana və göl yaradılmış, şəhərin girişində çaykənarı bulvar salınmışdır.
2023-cü il mayın 28-də Müstəqillik Günündə laçınlıların doğma torpaqlara qayıdışına start verilmişdir. Laçın şəhərində 534 ailə (1971 nəfər), Zabux kəndində isə 217 ailə (823 nəfər) daimi məskunlaşmışdır.
Elman Məmmədov,
Ərazi Partiya təşkilatıının sədr müavini, RTTTYM PHŞ-da Texniki Dəstək bölmə müdiri
