Azərbaycanın Qarabağ bölgəsində xüsusi strateji mövqeyə malik olan Laçın həm təbiət gözəlliyi, həm də tarixi-coğrafi əhəmiyyəti ilə seçilir. Bu diyar əsrlər boyu Azərbaycan mədəniyyətinin, xalqın iradəsinin və milli kimliyinin bir hissəsi olub. Lakin XX əsrin sonlarında Laçın xalqımız üçün ağır sınaqların, faciələrin məkanı kimi yadda qaldı.
Laçın rayonu 1930-cu ildə inzibati rayon kimi təşkil olunub. Azərbaycanın qərb hissəsində, dağlıq ərazidə yerləşən rayon Ermənistanla sərhəddə strateji mövqeyə sahibdir. Buradan həm Qarabağa, həm də Ermənistan istiqamətində yollar keçir. Məhz bu coğrafi üstünlük Laçını hərbi baxımdan xüsusi önəmli edirdi.
Laçın həm də zəngin təbiəti ilə tanınır. Bənzərsiz dağları, yaylaqları, bulaqları və meşələri ilə seçilən bu bölgə həm turizm, həm də kənd təsərrüfatı üçün geniş imkanlara malik idi. Burada tarix boyu azərbaycanlılar məskunlaşıb, mədəniyyət, incəsənət və xalq yaradıcılığı inkişaf edib.
1992-ci il mayın 18-də Ermənistan silahlı qüvvələri Rusiyanın hərbi dəstəyilə Laçını işğal etdi. Bu işğal nəticəsində:
- 63 mindən çox əhali öz doğma yurdundan didərgin düşdü;
- 200-dən çox kənd, 1 şəhər və onlarla qəsəbə dağıdıldı;
- 200-dən artıq tarixi və mədəni abidə məhv edildi və ya qarət olundu;
- meşələr yandırıldı, ərazilər talan edildi.
Laçının işğalı həm də Qarabağla Ermənistan arasında birləşdirici “dəhliz”in işğalçılara verilməsi demək idi. Bu isə sonrakı illərdə Ermənistanın işğal siyasətini davam etdirməsi üçün əsas amillərdən biri oldu.
Azərbaycan xalqı 30 ilə yaxın müddətdə Laçının azad ediləcəyi günü gözlədi. 2020-ci ildə baş vermiş 44 günlük Vətən müharibəsi bu gözləntini reallığa çevirdi.
Müzəffər Ali Baş Komandan İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə Azərbaycan Ordusu tarixi ədaləti bərpa etdi. 10 noyabr 2020-ci il tarixli üçtərəfli bəyanata əsasən Laçın rayonu mərhələli şəkildə Azərbaycana qaytarıldı.
Əsas dönüş nöqtəsi isə 2022-ci ilin avqustunda baş verdi. Ermənistan silahlı birləşmələrinin qalıqları bölgədən çıxarıldı, Laçın şəhəri, Zabux və Sus kəndləri Azərbaycan Ordusunun tam nəzarətinə keçdi. Bununla da Laçın üzərində Azərbaycanın suverenliyi tam bərpa olundu.
Laçının azad edilməsindən dərhal sonra Azərbaycan dövləti bölgənin bərpası üçün genişmiqyaslı işlərə başladı.
- Yeni şəhərsalma layihələri hazırlanaraq müasir standartlara uyğun infrastruktur qurulur.
- “Ağıllı kənd” layihələri çərçivəsində müasir yaşayış massivləri salınır.
- Məktəblər, xəstəxanalar, mədəniyyət mərkəzləri və sosial obyektlər tikilir.
- Ən əsası isə — laçınlıların geri dönüşü üçün şərait yaradılır.
2022-ci ildən başlayaraq artıq ilk köç prosesləri həyata keçirilib və insanlar doğma yurdlarına qayıdırlar. Bu, həm Laçının, həm də bütün Azərbaycanın tarixi qələbəsinin təntənəsidir.
Laçın təkcə strateji və hərbi əhəmiyyəti ilə deyil, həm də zəngin mədəniyyəti ilə tanınır. Burada qədim qalalar, məscidlər, pirlər, körpülər mövcud olub. Laçın aşıq sənətinin, xalq musiqisinin inkişaf etdiyi bölgələrdən biri kimi də seçilirdi.
İşğal dövründə bu mədəni irs dağıdılsa da, bu gün Azərbaycan dövləti həmin abidələrin bərpası və qorunması üçün xüsusi proqramlar həyata keçirir.
Laçının azad olunması Azərbaycan dövlətinin qətiyyətini və gücünü göstərən tarixi hadisədir. Bu qələbə regionda siyasi balansı dəyişdi, Ermənistanın işğalçılıq siyasətinə son qoydu.
Bu gün Laçın həm Azərbaycan xalqının birliyinin, həm də beynəlxalq hüququn zəfərinin simvoludur. Laçın şəhəri günü isə yalnız bir şəhərin xilas günü deyil, həm də bütün Azərbaycan xalqının qürur və zəfər bayramıdır.
İslam Bafadarov,
Yeni Azərbaycan Partiyasının məsləhətçisi
