Konstitusiya – bir dövlətin hüquqi təməlidir. O, cəmiyyətin necə idarə olunacağını, hakimiyyətin kimə məxsus olduğunu və vətəndaşın dövlət qarşısında hansı hüquqlara malik olduğunu müəyyənləşdirir. Sadəcə qanun toplusu deyil, həm də dövlətin ideoloji dayağı, milli iradənin ifadəsidir.
Azərbaycan dövlətçiliyinin inkişafı tarixində konstitusiya həmişə sabitliyin, müstəqilliyin və ədalətli idarəçiliyin əsas təminatçısı olub. Məhz bu sənəd ölkənin siyasi sistemini tənzimləyir, vətəndaşla dövlət arasında münasibətləri hüquqi müstəviyə gətirir. Buna görə də konstitusiyanın mahiyyətini və tarixi əhəmiyyətini anlamaq, onunla bağlı dəyərləri qorumaq hər bir vətəndaşın borcudur.
Azərbaycanın konstitusiya quruluşu birdən formalaşmayıb, uzun və mürəkkəb tarixi prosesin nəticəsidir. Hər mərhələ öz dövrünün siyasi reallıqlarını və milli iradəsini əks etdirib.
1918-1920-ci illər müasir dövlətçiliyin başlanğıcı oldu. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Şərqdə ilk demokratik respublika kimi formalaşdı. Hökumət və parlament fəaliyyəti, qəbul edilən qanunlar hüquqi dövlət anlayışının əsasını qoydu. Konstitusiya layihəsi tam təsdiqlənməsə də, dövlət idarəçiliyi milli hüquqi dəyərlərə söykəndi.
Sovet dövrü illərində Azərbaycan SSR-in konstitusiyaları – 1921, 1937 və 1978-ci illərdə qəbul olundu. Sovet ideologiyasının təsiri güclü olsa da, bu sənədlər dövlət idarəetməsində hüquqi sistemin formalaşmasına təsir göstərdi. Hakimiyyət mərkəzləşmişdi, lakin hüquqi idarəetmə təcrübəsi üçün mühüm mərhələ sayılırdı.
Müstəqilliyin bərpası ilə ölkəmiz üçün yeni dövr başlandı. 1995-ci ildə qəbul edilən Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası xalqın iradəsini əks etdirən, dövlətin müstəqilliyini və insan hüquqlarını qoruyan ən ali hüquqi sənəd kimi tarixə düşdü. Sonrakı illərdə – 2002, 2009 və 2016-cı illərdə edilən dəyişikliklər idarəetməni müasirləşdirdi, dövlət orqanlarının fəaliyyətini dövrün tələblərinə uyğunlaşdırdı. Beləliklə, Azərbaycan Konstitusiyası təkcə tarixi sənəd deyil, həm də inkişaf edən hüquqi sistemin canlı göstəricisidir.
Hər bir dövlətin möhkəm təməli onun konstitusiya prinsipləri üzərində qurulur. Bu prinsiplər sadəcə hüquqi qaydalar deyil, həm də dövlətin dəyərlər sistemini, idarəetmə fəlsəfəsini və xalqla hakimiyyət arasındakı münasibətləri müəyyən edən əsas sütunlardır.
Azərbaycan Respublikasının konstitusiya quruluşu da bu prinsiplər üzərində dayanır və dövlətin demokratik, hüquqi və dünyəvi xarakterini qoruyur.
Əsas prinsiplərdən biri xalq hakimiyyətidir. Yəni dövlətin yeganə mənbəyi xalqdır. Bütün qərarlar, qanunlar və idarəetmə mexanizmləri məhz xalqın iradəsinə söykənir.
Digər mühüm prinsip hakimiyyət bölgüsüdür. Qanunverici, icraedici və məhkəmə hakimiyyətləri bir-birindən asılı deyil. Bu bölgü dövlətin balanslı və ədalətli idarə olunmasını təmin edir.
Vacib məqam dövlətin müstəqilliyi və suverenliyidir. Azərbaycan öz sərhədləri, qanunları və daxili siyasəti ilə tam müstəqil dövlətdir. Heç bir xarici təsir ölkənin daxili işlərinə yön verə bilməz.
Əsas prinsiplərdən biri də insan və vətəndaş hüquq və azadlıqlarının qorunmasıdır. Konstitusiya hər kəsin qanun qarşısında bərabərliyini, azad yaşamaq və fikrini sərbəst ifadə etmək hüququnu təmin edir.
Azərbaycanın konstitusiya quruluşu zamanla dəyişsə də, onun mahiyyətində bir dəyər sabit qalıb – dövlətin xalqın iradəsinə əsaslanması. Tarixi inkişaf göstərir ki, hər mərhələ ölkənin hüquqi sisteminin möhkəmlənməsinə, idarəetmənin daha şəffaf və ədalətli olmasına xidmət edib.
1918-ci ildən başlayan dövlətçilik yolu, 1995-ci ildə qəbul edilən müasir Konstitusiya ilə öz real hüquqi formasını tapdı. Bu sənəd ölkənin müstəqilliyini qorumaqla yanaşı, idarəetmədə yenilənməyə, cəmiyyətin dəyişən tələblərinə uyğunlaşmağa şərait yaratdı.
Bu gün Azərbaycanın qarşısında duran əsas istiqamət – hüquqi dövlətin daha da gücləndirilməsi, vətəndaş cəmiyyətinin inkişafı və qanunların effektiv icrasının təmin olunmasıdır. Rəqəmsallaşan dünyada hüquqi sistemin yeni texnologiyalarla uyğunlaşdırılması da gələcəyin əsas çağırışlarından biridir.
Konstitusiya yalnız keçmişin hüquqi yaddaşı deyil, həm də gələcəyin idarəetmə modelidir. Onun prinsiplərinə sadiq qalmaq, dövrün tələblərinə uyğun şəkildə təkmilləşdirmək – dövlətin sabitliyinin və inkişafının əsas təminatıdır.
Quliyeva Fatimə,
Bakı Slavyan Universitetinin Sosial Elmlər və Regionşünaslıq fakültəsinin Jurnalistika ixtisası üzrə 4cü kurs tələbəsi
